รายละเอียดโดยย่อ
วัดนี้ เคยเป็นพระอารามหลวงสมัย อยุธยา ซึ่งเป็นวัดที่ สมเด็จพระเจ้าปราสาททอง โปรดให้สถาปนาขึ้น ณ.บริเวณ ที่ดินซึ่งเคยเป็นนิวาสถานของพระราชชนนี ในปีที่ขึ้นครองราชย์
วัดไชยวัฒนารามสร้างบนพื้นที่ 160 เมตร ยาว 310 เมตร หันหน้าไปทางทิศตะวันออก ในส่วนของ โบราณสถาน และ ปูชนียวัตถุ ที่สำคัญมีดังนี้
- ปรางค์ประธาน ตั้งอยู่บริเวณตรงกลางของพื้นที่ ฐานประทักษิณ ซึ่งฐานประทักษิณ ได้ยกสูงขึ้นมา จากพื้น 1.5 เมตร มีลักษณะเป็นปรางค์ จัตุรมุข(มีมุขยื่นออกมาทั้ง4ด้าน) ในส่วน ของมุขด้านตะวันออก จะเจาะมุขทะลุเข้าสู่เรือนธาตุ ซึ่งภายในจะประดิษฐาน พระพุทธรุปนั่ง (ปัจจุบันไม่พบแล้ว) ยอดขององค์ปรางค์ ทำเป็นรัดประคดซ้อนกัน 7 ชั้น แต่ละชั้น เป็นลวดลาย ใบขนุน กลีบขนุน ส่วนบนสุดเป็นทรงดอกบัวตูม ปรางค์แบบนี้ มีลักษณะเหมือน ปรางค์ในสมัย อยุธยาตอนต้น ซึ่ง วัดไชยวัฒนารามนั้น สร้างในสมัยอยุธยาตอนกลาง จึงเปรียบเสมือนการ นำ เอา รูปแบบของอยุธยาตอนต้น กลับมาใช้ใหม่ก็ว่าได้
- ปรางค์บริวาร คือปรางค์องค์เล็กลงมาที่อยู่รายล้อม ปรางค์ประธาน มีทั้งหมด 4 องค์ ลักษณะจะ เพรียวกว่า ปรางค์ ประธาน
- เมรุ คืออาคารทรงยอด แหลมที่อยู่รายรอบระเบียงคด ทั้ง 8 ทิศ ภายในคูหาจะประดิษฐาน พระพุทธรูปทรงเครื่อง ปางมารวิชัย เอาไว้ ที่เมรุทิศ เมรุละ 1 องค์ เมรุมุม เมรุละ 2องค์ ภายในคูหา มีภาพจิตรกรรมฝาผนัง หลงเหลือร่องรอยอยู่เล็กน้อย
- ระเบียงคด คือส่วนที่เชื่อมต่อ ระหว่างเมรุแต่ละเมรุเอาไว้ โดยรอบฐานประทักษิณ ซึ่งแต่เดิมจะมีหลังคา รอบๆ ที่บริเวณ ระเบียงคด นี้ จะมีพระพุทธรูป ปางมารวิชัย ประดิษฐานอยู่ รวมทั้งหมด 120 องค์ แกนในทำจากไม้ พอกปูนทีละชั้นจนได้สัดส่วน ส่วนนิ้ว ใช้โลหะสำริด ดัดขึ้นรูป
- พระอุโบสถ อยู่ทางด้านทิศตะวันออกนอก ระเบียงคด มีซากพระประธานปางสมาธิประดิษฐานอยู่ บน ฐานชุกชี สถาพปัจจุบัน เหลือเพียงฐานเสาอุโบสถ และ รอย ฐานเสมา รอบๆ
- ภาพปูนปั้น อยู่บริเวณด้านนอกของเมรุทั้ง 8 องค์ จะเป็นภาพเกี่ยวกับพุทธประวัติ